Chhatrapati Shivaji Maharaj in Bambara

 




Chhatrapati Shivaji Maharaj


Tɔgɔ: Shivaji Bhonsle
Bange don: Feburuyekalo tile 19, san 1630
Bange yɔrɔ: Shivneri Fort, Pune mara la, Maharashtra
Bangebagaw: Shahaji Bhonsle (Fa) ani Jijabai (Ba)
Mara: 1674–1680
Furuɲɔgɔn: Saibai, Soyarabai, Putalabai, Sakvarbai .
_
_
_
_
_

_ Maratha Mansamara min bɛ Ɛndujamana tilebin fɛ. A bɛ jate a ka waati kɛlɛcɛ ŋana dɔ ye wa hali bi, a ka waleɲumandɔn maanaw bɛ lakali i n’a fɔ jamanadenw ka maana dɔ. A ka jagɛlɛya n’a ka marako sekobaw fɛ, Shivaji ye enclave dɔ ja ka bɔ Adilshahi sultanate la min tun bɛ ka dɔgɔya Bijapur. A labanna ka Kɛ Maratha Mansamara daminɛ ye. A ka fanga sigili kɔfɛ, Shivaji ye mara min bɛ se kosɛbɛ ani min bɛ taa ɲɛ, o waleya ni sɔrɔdasi kololen ni mara sigicogo sabatilen dɛmɛ ye. Shivaji lakodɔnnen don kosɛbɛ a ka sɔrɔdasi fɛɛrɛ kuraw fɛ minnu tun sinsinnen bɛ fɛɛrɛw kan minnu tɛ laadalako ye k’a kɛ fɛɛrɛw ye i n’a fɔ dugukoloko, teliya ani kabako walasa ka se sɔrɔ a juguw kan minnu fanga ka bon kosɛbɛ.

Childhood & Early Life
Shivaji Bhosle bangera Feburuyekalo tile 19 san 1630 Shahaji Bhosle ni Jijabai fɛ Shivneri dugu barikama kɔnɔ, Junnar dugu kɛrɛfɛ Pune mara la. Shivaji facɛ Shahaji tun bɛ Bijapuri Sultanate baara la - jɛkulu saba min bɛ Bijapur, Ahmednagar ani Golconda cɛ, i n’a fɔ jenerali. Jaigirdari fana tùn b'a bolo Pune kɛrɛfɛ. Shivaji ba Jijabai tun ye Sindkhed ɲɛmaa Lakhujirao Jadhav denmuso ye ani muso min tun bɛ diinɛko la kosɛbɛ. Shivaji tun bɛ gɛrɛ a ba la kɛrɛnkɛrɛnnenya la min ye koɲuman ni kojugu hakilina gɛlɛn don a kɔnɔ. Komin Shahaji y’a ka waati fanba kɛ Pune kɔkan, Shivaji ka kalan kɔlɔsili baara tun bɛ minisiriw ka lajɛba fitinin dɔ kamankun kan min kɔnɔ Peshwa (Shamrao Nilkanth),Mazumdar (Balkrishna Pant), Sabnis (Raghunath Ballal), Dabir (Sonopant) dɔ ani karamɔgɔba dɔ (Dadoji Konddeo). Kanhoji Jedhe ni Baji Pasalkar bilala ka Shivaji dege sɔrɔdasi ni kɛlɛko la. Shivaji furula Saibai Nimbalkar ma san 1640.
Shivaji kɛra ɲɛmɔgɔ bangelen ye kabini a denmisɛnman. Kɛnɛyako baarakɛla ŋana, a ye Sahayadri kuluw sɛgɛsɛgɛ minnu bɛ Shivneri kɛlɛbolow lamini ani ka yɔrɔ in dɔn i n’a fɔ a bolo kɔkanna. A si tun ye san 15 ye tuma min na, a ye sɔrɔdasi kantigiw kulu dɔ lajɛ ka bɔ Maval mara la minnu ye dɛmɛ don kɔfɛ a ka se sɔrɔli fɔlɔw la.

Kɛlɛw ni Bijapur
San 1645, Shivaji ye fanga sɔrɔ fɛɛrɛ caman kan ka bɔ Bijapur Sultanate jukɔrɔ Pune lamini na – Torna ka bɔ Inayat Khan fɛ, Chakan ka bɔ FirangojiNarsala fɛ, Kondana ka bɔ Adil Shahi Gofɛrɛnaman fɛ, ka fara Singhagarh ani Purandar kan. A ka ɲɛtaa kɔfɛ, a tun bɔra kɛnɛ kan ka kɛ bagabagali ye Mohamed Adil Shah ma min ye yamaruya di ka Shahaji bila kaso la san 1648. Shahaji bilala ka bɔ kaso la ni sarati ye ko Shivaji ka a yɛrɛ dɔgɔya ani ka a yɛrɛ tanga se sɔrɔli wɛrɛw ma. Shivaji y’a ka se sɔrɔli daminɛ kokura Shahaji salen kɔfɛ san 1665 a kɛlen ka Javali kɔji sɔrɔ Chandrarao More fɛ, Bijapuri jaigirdaar dɔ. Mohamed Adil Shah ye Afzal Khan ci, jenerali barikama dɔ a ka baara la walasa ka Shivaji kolo.
U fila ye ɲɔgɔn sɔrɔ u yɛrɛ ka ɲɔgɔnye dɔ la Nowanburukalo tile 10 san 1659 walasa ka baro kɛ kumaɲɔgɔnya sariyaw kan. Shivaji tun b’a jira ko a bɛna kɛ jaan ye wa a sera yen a labɛnnen don ni kɛlɛkɛminɛnw ye ani ka nɛgɛ jara dɔ dogo. Tuma min na Afzal Khan ye Shivaji Kὲlɛ ni dagger ye, a Kisira a ka kɛlɛkɛminɛnw fɛ ani Shivaji y'a waleɲumandɔn k'a Kὲlɛ Afzal Khan kan ni jara ka nɛgɛbere ye, k'a Jogin fo ka Se a saya ma. A ye yamaruya di a ka sɔrɔdasiw ma u ka binkanni daminɛ Bijapuri kɛlɛbolo ɲɛmɔgɔ tɛ minnu na. Se sɔrɔli nɔgɔyara Shivaji ma Pratapgarh kɛlɛ la, Bijapuri sɔrɔdasi 3000 ɲɔgɔnna fagara Maratha kɛlɛbolo fɛ. O kɔfɛ, Mohamed Adil Shah ye kɛlɛboloba dɔ ci min tun bɛ jenerali Rustam Zaman ka ɲɛmɔgɔya kɔrɔ min ye Shivaji kunbɛn Kolhapur kɛlɛ la. Shivaji ye se sɔrɔ kɛlɛba dɔ la min kɛra sababu ye ka jenerali boli k’a ka ɲɛnamaya kisi. Mohammed Adil Shah labanna ka se sɔrɔ tuma min a ka jenerali Siddi Jauhar ye Panhala kɛlɛbolo lamini ka ɲɛ Sɛtanburukalo tile 22, san 1660. Shivaji ye Panhal Fort minɛ kokura kɔfɛ san 1673. Kɛlɛw ni Mogolw

ye
Shivaji ka kɛlɛw ni Bijapuri Sultanate ani a ka sebaaya tɛmɛnenw y’a bila Mogol masakɛ Aurangzeb ka rada kɔrɔ. Aurangzeb y’a ye ko a ye bagabagali ye a ka mansamara ŋaniya bonya la ani a y’a ka cɛsiriw sinsin Marathaw ka bagabagali banbali kan. Kɛlɛw daminɛna san 1957, tuma min na Shivaji ka jeneraliw ye binkanni kɛ ani ka Mogɔw ka maraw sonya Ahmednagar ni Junnar kɛrɛfɛ. Nka, Aurangzeb ka waleɲumandɔn in tiɲɛna sanji waati nali fɛ ani kɛlɛ min kɛra ka ɲɛsin a nɔfɛta ma ka segin Deli. Aurangzeb ye Shaista Khan bila, min ye Deccan jamanakuntigi n’a ba facɛ denkɛ ye, u ka Shivaji kolo. Shaista Khan ye binkanniba dɔ daminɛ Shivaji kan, a ye kɛlɛbolo caman minɛ a ka fanga kɔrɔ ani hali a ka faaba Poona. Shivaji y'a ka waleɲumandɔn Kɛ k'a ka binkanni sonyali Da Shaista Khan kan, a laban na k'a jogin k'a gɛn ka Bɔ Poona. Shaista Khan ye binkanni caman labɛn kɔfɛ Shivaji kan, ka dɔ bɔ kosɛbɛ a ka kɛlɛbolow minɛni na Konkan mara la. Walasa k’a ka nafolo min tun banna, Shivaji ye binkanni kɛ Surat kan, Mogɔw ka jagokɛyɔrɔ nafama dɔ ani ka Mogolw ka nafolo sonya. Aurangzeb min dimina kosɛbɛ, o y’a ka jenerali kuntigi Jai Singh I ci ni kɛlɛbolo ye min tun ye mɔgɔ 150 000 ye. Mogɔl kɛlɛbolow ye dent caman kɛ, ka kɛlɛbolow lamini Shivaji ka fanga kɔrɔ, ka wari bɔ ani ka sɔrɔdasi faga u kɔfɛ. Shivaji sɔnna ka bɛnkan sɔrɔ ni Aurangzeb ye walasa ka ɲɛnamaya bɔnɛ wɛrɛw bali ani Purandar bɛnkansɛbɛn bolonɔ bilala Shivaji ni Jai Singh cɛ Zuwɛnkalo tile 11 san 1665. Shivaji sɔnna ka kɛlɛbolo 23 di ani ka wari hakɛ 400000 sara Mogolw ye Mansamara. Aurangzeb ye Shivaji wele ka na Agra ni laɲini ye ka baara kɛ n’a ka sɔrɔdasi seko ye walasa ka Mogol mansamaraw sabati Afganistan. Shivaji taara Agra n’a denkɛ Sambhaji ye min si bɛ san 8 la, wa Aurangzeb ye a minɛ cogo min na, o y’a dusu tiɲɛ. A bɔra kiritigɛso la ni fanga ye ani Aurangzeb dɔ min dusu tiɲɛna, o y’a bila so kɔnɔ. Nka Shivaji y’a ka hakilitigiya n’a ka nanbara kɛ siɲɛ kelen kokura walasa ka boli kaso la. A y’a kɛ i n’a fɔ bana jugu don ani a ye labɛn kɛ walasa dumuni duman segiw ka ci Alabatosoba kɔnɔ ka kɛ sarakaw ye delili kama. A y’a yɛrɛ kɛ fɛn tabaga dɔ ye ani k’a denkɛ dogo segi dɔ kɔnɔ, ka boli Awirilikalo tile 17, san 1666. Waati nataw la, Mogol ni Maratha kɛlɛw lafiyara ka se hakɛba ma ni cɛsiri ye tuma bɛɛ Mogɔ Sardar Jaswant Singh fɛ. Hɛrɛ tora fo san 1670, o kɔfɛ Shivaji ye binkanni bɛɛ kɛ Mogolw kama. A y'a ka mara fanba Sɔrɔ min lamininen dòn Mogɔw fɛ kalo naani 'kɔnɔ.

Jɛɲɔgɔnya ni The English
A ka masaya don fɔlɔw la, Shivaji ye jɛɲɔgɔnya ɲuman mara ni Angilɛw ye fo u ye Bijapuri Sultanate dɛmɛ kɛlɛ la a kama Panhala Fort minɛni na san 1660. O la san 1670, Shivaji ye wuli ka taa Angilɛw kɛlɛ Bombay k’a sababu kɛ u ma a feere kɛlɛfɛnw. O kɛlɛ in tora senna san 1971, tuma min na tugun tubabu banna u ka dɛmɛ na a ka binkanni na Danda-Rajpuri, wa a ye Angilɛw ka iziniw sonya Rajapur. Bɛnkansɛbɛn caman minnu Kɛra jamana fla ninnu ni ɲɔgɔn cɛ walasa ka Nà fanga la, olu ma Se ka Kɛ wa tubabukanw ma u ka dɛmɛ Dòn a ka cɛsiriw la.

Masakɛya ni se sɔrɔli
A kɛlen kɔ ka fanga caman sigi marabolow kan minnu bɛ Poona ni Konkan kɛrɛfɛ, Shivaji y’a latigɛ ka Masakɛ tɔgɔ ta ani ka Ɛnduw ka yɛrɛmahɔrɔnya fɔlɔ sigi Saheli fɛ, min tun bɛ silamɛw bolo fo ka na se bi ma. A kɛra Maratha masakɛ ye Zuwɛnkalo tile 6 san 1674, Raigadh masasigilan sigili seli dɔ la min kɛra kosɛbɛ. Coronation in ɲɛmɔgɔya tun bɛ Pandit Gaga Bhatt bolo mɔgɔ 50.000 ɲɔgɔn ka lajɛ dɔ ɲɛfɛ. A ye tɔgɔ caman ta i n’a fɔ Chhtrapati (masakɛba), Shakakarta (waati dɔ sigibaga), Kshatriya Kulavantas (Kshatriyaw kuntigi) ani Haindava Dharmodhhaarak (min bɛ Ɛndu diinɛ senuya kɔrɔta).
Masafugulan kɔfɛ, Marathaw ye Shivaji ka cikanw kɔrɔ, u ye se sɔrɔli cɛsiri juguw daminɛ walasa ka Deccan jamana fanba sabati Ɛnduw ka fanga kɔrɔ. A ye Khandesh, Bijapur, Karwar, Kolkapur, Janjira, Ramnagar ani Belgaum minɛ. A ye kɛlɛbolow minɛ Vellore ani Gingee, Adil Shahi faamaw tun bɛ minnu mara. A fana Nàna bɛnkan Sɔrɔ n'a kɔrɔkɛ Venkoji ye a ka bolonɔbilaw kan Tanjavur ni Mysore kan. A tun b’a fɛ ka min kɛ, o tun ye ka Deccan jamanaw fara ɲɔgɔn kan Ɛndu faama dɔ ka fanga kɔrɔ ani k’a lakana kɛnɛmamɔgɔw ma i n’a fɔ silamɛw ni Mogolw.

Mara
A ka fanga kɔnɔ, Maratha mara sigira senkan yɔrɔ min na Chhatrapati tun ye jamanatigiba ye ani minisiri 8 ka kulu dɔ sigira sen kan walasa ka politiki suguya caman labatoli ɲuman kɔlɔsi. O minisiri 8 ninnu ye u ka jaabi di Shivaji ma k’a ɲɛsin u ma, wa fanga caman dira u ma masakɛ ye politiki minnu labɛn, olu waleyali siratigɛ la. O minisiri 8 ninnu tun ye –
(1) Peshwa walima Minisiriɲɛmɔgɔ, min tun ye maraba ɲɛmɔgɔ ye ani min tun bɛ masakɛ lasigi a tɛ yen.
(2) Majumder walima jatebɔla tun bɛ masaya ka wariko kɛnɛya mara
(3) Panditrao walima hakilimaya kuntigiba tun bɛ baara kɛ ka Kindom ka hakilimaya lafiya kɔlɔsi, ka donw labɛn diinɛ seliw kama ani ka dɛmɛ porogaramuw kɔlɔsi minnu kɛra masakɛ fɛ.
(4) Dabir walima jamana kɔkankow minisiri tun kalifara a ma ka masakɛ laadi jamana kɔkankow koɲɛw la.
(5) Senapati walima Sɔrɔdasi Jenerali tun bɛ sɔrɔdasi baara bɛɛ kɔlɔsi hali sɔrɔdasiw labɛnni, u tacogo ani u degecogo. Ale fana tùn ye masakɛ ka fɛɛrɛbɔla ye kὲlɛ waati la.
(6) Nyayadhish walima Kiiritigɛla kuntigi ye sariyaw labɛncogo ye ani u labatoli kɔfɛ, siwili, kiritigɛlaw ani sɔrɔdasiw fana.
(7) Masakɛ tun bɛ fɛn o fɛn kɛ a ka don o don ɲɛnamaya kɔnɔ, o bɛɛ tun ka kan ka sɛbɛn kosɛbɛ Mantri walima Chronicler fɛ.
(8) Sachiv walima Superintendent tun bɛ masakɛ ka batakiw ɲɛnabɔ.

Shivaji ye Maratikan ni Sanskrikan fɔli yiriwa kosɛbɛ a ka masaso kɔnɔ sanni ka Pɛrɛsikan fɔ, o min ye Masakɛkan ye min tun bɛ yen. A yɛrɛ y’a ka fanga kɔrɔ kɛlɛbolo tɔgɔw Changé ka kɛ Sanskrikan tɔgɔw ye walasa k’a ka Ɛndu fanga bonya. Hali ni Sivaji yɛrɛ tun ye Ɛndu ye min tun bɛ a yɛrɛ di a ma, a ye diinɛ bɛɛ muɲu a ka mara kɔnɔ. A ka marako politiki tun bɛ tali kɛ koɲɛw la ani hadamadenya siratigɛ la, wa a tun bɛ dusu don musow kɔnɔ u ka hɔrɔnya sɔrɔ a ka fanga kɔnɔ.A tun bɛ siya danfara kɛlɛ kosɛbɛ ani a tun bɛ siya bɛɛ mɔgɔw bila baara la a ka kiritigɛso kɔnɔ. A ye Ryotwari siratigɛ daminɛ min bɛ cɛmancɛlamɔgɔw mago bɔ sɛnɛkɛlaw ni jamana cɛ ani ka sɔrɔw lajɛ k’a ɲɛsin fɛn dilannikɛlaw ni fɛn dilannikɛlaw ma. Shivaji ye takasi fila dalajɛli daminɛ min bɛ wele ko Chauth ani Sardeshmukhi. A y'a ka masaya tila mara naani ye, u kelen-kelen bɛɛ ɲɛmɔgɔya tun bɛ Mamlatdar dɔ bolo. Dugu tun ye marabolo fitinin ye ani kuntigi tɔgɔ tun ye ko Deshpande, min tun ye Dugu Panchayat ɲɛmɔgɔ ye. Shivaji ye sɔrɔdasi fanga barikama mara, ka fɛɛrɛbɔ-kɛlɛbolo caman jɔ walasa k’a ka dancɛw lakana ani ka kɔgɔjida-kɛlɛbolo barikama yiriwa Konkan ni Goan kɔgɔjida la. Demise ni Legacy Shivaji sara a si san 52 la Awirilikalo tile 3 san 1680, Raigad Fort la, a kɛlen kɔ ka kɔnɔboli bana dɔ sɔrɔ. Kὲlɛ dɔ Kɛra a ka saya kɔfɛ a denkɛ kɔrɔba Sambhaji n'a muso sabanan Soyrabai cɛ a denkɛ Rajaram tɔgɔ la min si bɛ sàn 10 na. Sambhaji ye Rajaram kamalennin bɔ masasigilan kan ani a yɛrɛ wulila masasigilan kan Zuwɛnkalo tile 20 san 1680.Mogol ni Maratha kɛlɛw tora senna Shivaji salen kɔfɛ ani Maratha nɔɔrɔ dɔgɔyara kosɛbɛ. Nka a Sɔrɔla kokura kamalennin Madhavrao Peshwa fɛ min ye Maratha nɔɔrɔ Sɔrɔ kokura k'a ka fanga Sìgi Ɛndujamana Worodugu kan.

No comments:

Post a Comment