Chhatrapati Shivaji Maharaj in Bambara
Chhatrapati Shivaji Maharaj
TÉgÉ: Shivaji Bhonsle
Bange don: Feburuyekalo tile 19, san 1630
Bange yÉrÉ: Shivneri Fort, Pune mara la, Maharashtra
Bangebagaw: Shahaji Bhonsle (Fa) ani Jijabai (Ba)
Mara: 1674–1680
FuruɲÉgÉn: Saibai, Soyarabai, Putalabai, Sakvarbai .
_
_
_
_
_
_ Maratha Mansamara min bÉ Ćndujamana tilebin fÉ. A bÉ jate a ka waati kÉlÉcÉ Ĺana dÉ ye wa hali bi, a ka waleɲumandÉn maanaw bÉ lakali i n’a fÉ jamanadenw ka maana dÉ. A ka jagÉlÉya n’a ka marako sekobaw fÉ, Shivaji ye enclave dÉ ja ka bÉ Adilshahi sultanate la min tun bÉ ka dÉgÉya Bijapur. A labanna ka KÉ Maratha Mansamara daminÉ ye. A ka fanga sigili kÉfÉ, Shivaji ye mara min bÉ se kosÉbÉ ani min bÉ taa ɲÉ, o waleya ni sÉrÉdasi kololen ni mara sigicogo sabatilen dÉmÉ ye. Shivaji lakodÉnnen don kosÉbÉ a ka sÉrÉdasi fÉÉrÉ kuraw fÉ minnu tun sinsinnen bÉ fÉÉrÉw kan minnu tÉ laadalako ye k’a kÉ fÉÉrÉw ye i n’a fÉ dugukoloko, teliya ani kabako walasa ka se sÉrÉ a juguw kan minnu fanga ka bon kosÉbÉ.
Childhood & Early Life
Shivaji Bhosle bangera Feburuyekalo tile 19 san 1630 Shahaji Bhosle ni Jijabai fÉ Shivneri dugu barikama kÉnÉ, Junnar dugu kÉrÉfÉ Pune mara la. Shivaji facÉ Shahaji tun bÉ Bijapuri Sultanate baara la - jÉkulu saba min bÉ Bijapur, Ahmednagar ani Golconda cÉ, i n’a fÉ jenerali. Jaigirdari fana tĂšn b'a bolo Pune kÉrÉfÉ. Shivaji ba Jijabai tun ye Sindkhed ɲÉmaa Lakhujirao Jadhav denmuso ye ani muso min tun bÉ diinÉko la kosÉbÉ. Shivaji tun bÉ gÉrÉ a ba la kÉrÉnkÉrÉnnenya la min ye koɲuman ni kojugu hakilina gÉlÉn don a kÉnÉ. Komin Shahaji y’a ka waati fanba kÉ Pune kÉkan, Shivaji ka kalan kÉlÉsili baara tun bÉ minisiriw ka lajÉba fitinin dÉ kamankun kan min kÉnÉ Peshwa (Shamrao Nilkanth),Mazumdar (Balkrishna Pant), Sabnis (Raghunath Ballal), Dabir (Sonopant) dÉ ani karamÉgÉba dÉ (Dadoji Konddeo). Kanhoji Jedhe ni Baji Pasalkar bilala ka Shivaji dege sÉrÉdasi ni kÉlÉko la. Shivaji furula Saibai Nimbalkar ma san 1640.
Shivaji kÉra ɲÉmÉgÉ bangelen ye kabini a denmisÉnman. KÉnÉyako baarakÉla Ĺana, a ye Sahayadri kuluw sÉgÉsÉgÉ minnu bÉ Shivneri kÉlÉbolow lamini ani ka yÉrÉ in dÉn i n’a fÉ a bolo kÉkanna. A si tun ye san 15 ye tuma min na, a ye sÉrÉdasi kantigiw kulu dÉ lajÉ ka bÉ Maval mara la minnu ye dÉmÉ don kÉfÉ a ka se sÉrÉli fÉlÉw la.
KÉlÉw ni Bijapur
San 1645, Shivaji ye fanga sÉrÉ fÉÉrÉ caman kan ka bÉ Bijapur Sultanate jukÉrÉ Pune lamini na – Torna ka bÉ Inayat Khan fÉ, Chakan ka bÉ FirangojiNarsala fÉ, Kondana ka bÉ Adil Shahi GofÉrÉnaman fÉ, ka fara Singhagarh ani Purandar kan. A ka ɲÉtaa kÉfÉ, a tun bÉra kÉnÉ kan ka kÉ bagabagali ye Mohamed Adil Shah ma min ye yamaruya di ka Shahaji bila kaso la san 1648. Shahaji bilala ka bÉ kaso la ni sarati ye ko Shivaji ka a yÉrÉ dÉgÉya ani ka a yÉrÉ tanga se sÉrÉli wÉrÉw ma. Shivaji y’a ka se sÉrÉli daminÉ kokura Shahaji salen kÉfÉ san 1665 a kÉlen ka Javali kÉji sÉrÉ Chandrarao More fÉ, Bijapuri jaigirdaar dÉ. Mohamed Adil Shah ye Afzal Khan ci, jenerali barikama dÉ a ka baara la walasa ka Shivaji kolo.
U fila ye ɲÉgÉn sÉrÉ u yÉrÉ ka ɲÉgÉnye dÉ la Nowanburukalo tile 10 san 1659 walasa ka baro kÉ kumaɲÉgÉnya sariyaw kan. Shivaji tun b’a jira ko a bÉna kÉ jaan ye wa a sera yen a labÉnnen don ni kÉlÉkÉminÉnw ye ani ka nÉgÉ jara dÉ dogo. Tuma min na Afzal Khan ye Shivaji KὲlÉ ni dagger ye, a Kisira a ka kÉlÉkÉminÉnw fÉ ani Shivaji y'a waleɲumandÉn k'a KὲlÉ Afzal Khan kan ni jara ka nÉgÉbere ye, k'a Jogin fo ka Se a saya ma. A ye yamaruya di a ka sÉrÉdasiw ma u ka binkanni daminÉ Bijapuri kÉlÉbolo ɲÉmÉgÉ tÉ minnu na. Se sÉrÉli nÉgÉyara Shivaji ma Pratapgarh kÉlÉ la, Bijapuri sÉrÉdasi 3000 ɲÉgÉnna fagara Maratha kÉlÉbolo fÉ. O kÉfÉ, Mohamed Adil Shah ye kÉlÉboloba dÉ ci min tun bÉ jenerali Rustam Zaman ka ɲÉmÉgÉya kÉrÉ min ye Shivaji kunbÉn Kolhapur kÉlÉ la. Shivaji ye se sÉrÉ kÉlÉba dÉ la min kÉra sababu ye ka jenerali boli k’a ka ɲÉnamaya kisi. Mohammed Adil Shah labanna ka se sÉrÉ tuma min a ka jenerali Siddi Jauhar ye Panhala kÉlÉbolo lamini ka É˛É SÉtanburukalo tile 22, san 1660. Shivaji ye Panhal Fort minÉ kokura kÉfÉ san 1673. KÉlÉw ni Mogolw
ye
Shivaji ka kÉlÉw ni Bijapuri Sultanate ani a ka sebaaya tÉmÉnenw y’a bila Mogol masakÉ Aurangzeb ka rada kÉrÉ. Aurangzeb y’a ye ko a ye bagabagali ye a ka mansamara Ĺaniya bonya la ani a y’a ka cÉsiriw sinsin Marathaw ka bagabagali banbali kan. KÉlÉw daminÉna san 1957, tuma min na Shivaji ka jeneraliw ye binkanni kÉ ani ka MogÉw ka maraw sonya Ahmednagar ni Junnar kÉrÉfÉ. Nka, Aurangzeb ka waleɲumandÉn in tiɲÉna sanji waati nali fÉ ani kÉlÉ min kÉra ka ɲÉsin a nÉfÉta ma ka segin Deli. Aurangzeb ye Shaista Khan bila, min ye Deccan jamanakuntigi n’a ba facÉ denkÉ ye, u ka Shivaji kolo. Shaista Khan ye binkanniba dÉ daminÉ Shivaji kan, a ye kÉlÉbolo caman minÉ a ka fanga kÉrÉ ani hali a ka faaba Poona. Shivaji y'a ka waleɲumandÉn KÉ k'a ka binkanni sonyali Da Shaista Khan kan, a laban na k'a jogin k'a gÉn ka BÉ Poona. Shaista Khan ye binkanni caman labÉn kÉfÉ Shivaji kan, ka dÉ bÉ kosÉbÉ a ka kÉlÉbolow minÉni na Konkan mara la. Walasa k’a ka nafolo min tun banna, Shivaji ye binkanni kÉ Surat kan, MogÉw ka jagokÉyÉrÉ nafama dÉ ani ka Mogolw ka nafolo sonya. Aurangzeb min dimina kosÉbÉ, o y’a ka jenerali kuntigi Jai Singh I ci ni kÉlÉbolo ye min tun ye mÉgÉ 150 000 ye. MogÉl kÉlÉbolow ye dent caman kÉ, ka kÉlÉbolow lamini Shivaji ka fanga kÉrÉ, ka wari bÉ ani ka sÉrÉdasi faga u kÉfÉ. Shivaji sÉnna ka bÉnkan sÉrÉ ni Aurangzeb ye walasa ka ɲÉnamaya bÉnÉ wÉrÉw bali ani Purandar bÉnkansÉbÉn bolonÉ bilala Shivaji ni Jai Singh cÉ ZuwÉnkalo tile 11 san 1665. Shivaji sÉnna ka kÉlÉbolo 23 di ani ka wari hakÉ 400000 sara Mogolw ye Mansamara. Aurangzeb ye Shivaji wele ka na Agra ni laɲini ye ka baara kÉ n’a ka sÉrÉdasi seko ye walasa ka Mogol mansamaraw sabati Afganistan. Shivaji taara Agra n’a denkÉ Sambhaji ye min si bÉ san 8 la, wa Aurangzeb ye a minÉ cogo min na, o y’a dusu tiɲÉ. A bÉra kiritigÉso la ni fanga ye ani Aurangzeb dÉ min dusu tiɲÉna, o y’a bila so kÉnÉ. Nka Shivaji y’a ka hakilitigiya n’a ka nanbara kÉ siÉ˛É kelen kokura walasa ka boli kaso la. A y’a kÉ i n’a fÉ bana jugu don ani a ye labÉn kÉ walasa dumuni duman segiw ka ci Alabatosoba kÉnÉ ka kÉ sarakaw ye delili kama. A y’a yÉrÉ kÉ fÉn tabaga dÉ ye ani k’a denkÉ dogo segi dÉ kÉnÉ, ka boli Awirilikalo tile 17, san 1666. Waati nataw la, Mogol ni Maratha kÉlÉw lafiyara ka se hakÉba ma ni cÉsiri ye tuma bÉÉ MogÉ Sardar Jaswant Singh fÉ. HÉrÉ tora fo san 1670, o kÉfÉ Shivaji ye binkanni bÉÉ kÉ Mogolw kama. A y'a ka mara fanba SÉrÉ min lamininen dòn MogÉw fÉ kalo naani 'kÉnÉ.
JÉɲÉgÉnya ni The English
A ka masaya don fÉlÉw la, Shivaji ye jÉɲÉgÉnya ɲuman mara ni AngilÉw ye fo u ye Bijapuri Sultanate dÉmÉ kÉlÉ la a kama Panhala Fort minÉni na san 1660. O la san 1670, Shivaji ye wuli ka taa AngilÉw kÉlÉ Bombay k’a sababu kÉ u ma a feere kÉlÉfÉnw. O kÉlÉ in tora senna san 1971, tuma min na tugun tubabu banna u ka dÉmÉ na a ka binkanni na Danda-Rajpuri, wa a ye AngilÉw ka iziniw sonya Rajapur. BÉnkansÉbÉn caman minnu KÉra jamana fla ninnu ni ɲÉgÉn cÉ walasa ka NĂ fanga la, olu ma Se ka KÉ wa tubabukanw ma u ka dÉmÉ Dòn a ka cÉsiriw la.
MasakÉya ni se sÉrÉli
A kÉlen kÉ ka fanga caman sigi marabolow kan minnu bÉ Poona ni Konkan kÉrÉfÉ, Shivaji y’a latigÉ ka MasakÉ tÉgÉ ta ani ka Ćnduw ka yÉrÉmahÉrÉnya fÉlÉ sigi Saheli fÉ, min tun bÉ silamÉw bolo fo ka na se bi ma. A kÉra Maratha masakÉ ye ZuwÉnkalo tile 6 san 1674, Raigadh masasigilan sigili seli dÉ la min kÉra kosÉbÉ. Coronation in ɲÉmÉgÉya tun bÉ Pandit Gaga Bhatt bolo mÉgÉ 50.000 ɲÉgÉn ka lajÉ dÉ É˛ÉfÉ. A ye tÉgÉ caman ta i n’a fÉ Chhtrapati (masakÉba), Shakakarta (waati dÉ sigibaga), Kshatriya Kulavantas (Kshatriyaw kuntigi) ani Haindava Dharmodhhaarak (min bÉ Ćndu diinÉ senuya kÉrÉta).
Masafugulan kÉfÉ, Marathaw ye Shivaji ka cikanw kÉrÉ, u ye se sÉrÉli cÉsiri juguw daminÉ walasa ka Deccan jamana fanba sabati Ćnduw ka fanga kÉrÉ. A ye Khandesh, Bijapur, Karwar, Kolkapur, Janjira, Ramnagar ani Belgaum minÉ. A ye kÉlÉbolow minÉ Vellore ani Gingee, Adil Shahi faamaw tun bÉ minnu mara. A fana NĂ na bÉnkan SÉrÉ n'a kÉrÉkÉ Venkoji ye a ka bolonÉbilaw kan Tanjavur ni Mysore kan. A tun b’a fÉ ka min kÉ, o tun ye ka Deccan jamanaw fara ɲÉgÉn kan Ćndu faama dÉ ka fanga kÉrÉ ani k’a lakana kÉnÉmamÉgÉw ma i n’a fÉ silamÉw ni Mogolw.
Mara
A ka fanga kÉnÉ, Maratha mara sigira senkan yÉrÉ min na Chhatrapati tun ye jamanatigiba ye ani minisiri 8 ka kulu dÉ sigira sen kan walasa ka politiki suguya caman labatoli ɲuman kÉlÉsi. O minisiri 8 ninnu ye u ka jaabi di Shivaji ma k’a ɲÉsin u ma, wa fanga caman dira u ma masakÉ ye politiki minnu labÉn, olu waleyali siratigÉ la. O minisiri 8 ninnu tun ye –
(1) Peshwa walima MinisiriɲÉmÉgÉ, min tun ye maraba ɲÉmÉgÉ ye ani min tun bÉ masakÉ lasigi a tÉ yen.
(2) Majumder walima jatebÉla tun bÉ masaya ka wariko kÉnÉya mara
(3) Panditrao walima hakilimaya kuntigiba tun bÉ baara kÉ ka Kindom ka hakilimaya lafiya kÉlÉsi, ka donw labÉn diinÉ seliw kama ani ka dÉmÉ porogaramuw kÉlÉsi minnu kÉra masakÉ fÉ.
(4) Dabir walima jamana kÉkankow minisiri tun kalifara a ma ka masakÉ laadi jamana kÉkankow koɲÉw la.
(5) Senapati walima SÉrÉdasi Jenerali tun bÉ sÉrÉdasi baara bÉÉ kÉlÉsi hali sÉrÉdasiw labÉnni, u tacogo ani u degecogo. Ale fana tĂšn ye masakÉ ka fÉÉrÉbÉla ye kὲlÉ waati la.
(6) Nyayadhish walima KiiritigÉla kuntigi ye sariyaw labÉncogo ye ani u labatoli kÉfÉ, siwili, kiritigÉlaw ani sÉrÉdasiw fana.
(7) MasakÉ tun bÉ fÉn o fÉn kÉ a ka don o don ɲÉnamaya kÉnÉ, o bÉÉ tun ka kan ka sÉbÉn kosÉbÉ Mantri walima Chronicler fÉ.
(8) Sachiv walima Superintendent tun bÉ masakÉ ka batakiw ɲÉnabÉ.
Shivaji ye Maratikan ni Sanskrikan fÉli yiriwa kosÉbÉ a ka masaso kÉnÉ sanni ka PÉrÉsikan fÉ, o min ye MasakÉkan ye min tun bÉ yen. A yÉrÉ y’a ka fanga kÉrÉ kÉlÉbolo tÉgÉw ChangĂŠ ka kÉ Sanskrikan tÉgÉw ye walasa k’a ka Ćndu fanga bonya. Hali ni Sivaji yÉrÉ tun ye Ćndu ye min tun bÉ a yÉrÉ di a ma, a ye diinÉ bÉÉ muɲu a ka mara kÉnÉ. A ka marako politiki tun bÉ tali kÉ koɲÉw la ani hadamadenya siratigÉ la, wa a tun bÉ dusu don musow kÉnÉ u ka hÉrÉnya sÉrÉ a ka fanga kÉnÉ.A tun bÉ siya danfara kÉlÉ kosÉbÉ ani a tun bÉ siya bÉÉ mÉgÉw bila baara la a ka kiritigÉso kÉnÉ. A ye Ryotwari siratigÉ daminÉ min bÉ cÉmancÉlamÉgÉw mago bÉ sÉnÉkÉlaw ni jamana cÉ ani ka sÉrÉw lajÉ k’a ɲÉsin fÉn dilannikÉlaw ni fÉn dilannikÉlaw ma. Shivaji ye takasi fila dalajÉli daminÉ min bÉ wele ko Chauth ani Sardeshmukhi. A y'a ka masaya tila mara naani ye, u kelen-kelen bÉÉ É˛ÉmÉgÉya tun bÉ Mamlatdar dÉ bolo. Dugu tun ye marabolo fitinin ye ani kuntigi tÉgÉ tun ye ko Deshpande, min tun ye Dugu Panchayat ɲÉmÉgÉ ye. Shivaji ye sÉrÉdasi fanga barikama mara, ka fÉÉrÉbÉ-kÉlÉbolo caman jÉ walasa k’a ka dancÉw lakana ani ka kÉgÉjida-kÉlÉbolo barikama yiriwa Konkan ni Goan kÉgÉjida la. Demise ni Legacy Shivaji sara a si san 52 la Awirilikalo tile 3 san 1680, Raigad Fort la, a kÉlen kÉ ka kÉnÉboli bana dÉ sÉrÉ. KὲlÉ dÉ KÉra a ka saya kÉfÉ a denkÉ kÉrÉba Sambhaji n'a muso sabanan Soyrabai cÉ a denkÉ Rajaram tÉgÉ la min si bÉ sĂ n 10 na. Sambhaji ye Rajaram kamalennin bÉ masasigilan kan ani a yÉrÉ wulila masasigilan kan ZuwÉnkalo tile 20 san 1680.Mogol ni Maratha kÉlÉw tora senna Shivaji salen kÉfÉ ani Maratha nÉÉrÉ dÉgÉyara kosÉbÉ. Nka a SÉrÉla kokura kamalennin Madhavrao Peshwa fÉ min ye Maratha nÉÉrÉ SÉrÉ kokura k'a ka fanga SĂŹgi Ćndujamana Worodugu kan.
No comments:
Post a Comment